ابن‌ناجی ابوالفضل قاسم بن عیسی تنوخی قیروانیاِبْنِناجی، ابوالفضل، قاسم بن عیسی بن تنوخی قیروانی (۷۶۲-۸۳۷ یا ۸۳۹ق/۱۳۶۱-۱۴۳۴ یا ۱۴۳۵م)، فقیه و قاضی بود. ۱ - کنیهکنیۀ او را باباتنبکتی [۱]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۲۲۳، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
و حفتاوی، [۲]
حفتاوی، محمد، ج۱، ص۹۲، تعریف الخلف، قاهره، ۱۳۵۵ق.
ابوالقاسم نیز ضبط کرده‌اند. از وصیت‌نامه‌ای که از او بر جای مانده و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ جامع قیروان وجود دارد، معلوم می‌شود که ابن‌ناجی احتمالاً تا ۸۳۹ق در قید حیات بوده است. [۳]
زرکلی، اعلام، ج۵، ص۱۷۹.
۲ - محل تولدوی در قیروان متولد شد و در همان‌جا پرورش یافت. قرآن را نزد ابومحمد عبدالسلام صفاقسی و عمویش خلیفه بن ناجی فرا گرفت [۴]
شبوح، مقدمه بر معالم الایمان فی معرفه اهل القیروان دباغ، ص و، قاهره، ۱۹۶۸م.
۳ - اساتیدو از محضر استادانی چون ابومحمد شبیبی و ابن‌عرفه و نیز از ابومهدی غبرینی ، برزالی ، قاضی یعقوب زغبی ، قاضی قاسم قسنطینی ، ابوالقاسم سلاوی و دیگران بهره برد [۵]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۲۲۳، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۶]
ابن‌مریم، محمد بن محمد، البستان، ج۱، ص۱۴۹، الجزایر، ۱۳۲۶ق.
[۷]
حفتاوی، محمد، تعریف الخلف، ج۱، ص۹۲ -۹۳، قاهره، ۱۳۵۵ق.
. ۴ - اساتید رواییوی از عبداللُه بن عبدالسلامباجی و ادیب نحوی ابوعلی حسین بن محمد طبلی و از محمد بن خلفۀ اُبی و محمد زیانی [۸]
وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، ج۱، ص۵۱۸، تونس، ۱۹۷۰م.
[۹]
وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، ج۱، ص۵۲۰، تونس، ۱۹۷۰م.
[۱۰]
وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، ج۱، ص۶۸۷، تونس، ۱۹۷۰م.
[۱۱]
وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، ج۱، ص۷۰۳، تونس، ۱۹۷۰م.
حدیث نقل کرده است. ۵ - منصب قضاوتاو مدتی در باجه، جربه و قیروان و نیز چندی در شهرهای اُربُض، سوسه، قابس، تبِسّه به کار قضا اشتغال یافت. [۱۲]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۲۲۳، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۱۳]
ابن‌مریم، محمد بن محمد، البستان، ج۱، ص۱۴۹، الجزایر، ۱۳۲۶ق.
۶ - آثار و تألیفات۶.۱ - زیادات علی معالمالایماناز آثار وی زیادات علی معالم‌الایمان، [۱۴]
زرکلی، اعلام، ج۵، ص۱۷۹.
تعلیقه‌ای است بر معالم‌الایمان فی معرفه اهل القیروان تألیف عبدالرحمن بن محمد دباغ که همراه آن کتابدر ۱۳۲۰ق/۱۹۰۲م در تونس به چاپ رسیده و بار دیگر در ۱۹۶۸م به کوشش ابراهیم شبوح در مصر منتشر گردیده است. ۶.۲ - شرح علی رساله ابی‌زید القیروانیشرح علی رساله ابی‌زید القیروانی، که همراه شرح دیگری از احمد بن عیسی برنسی فاسی معروف به زروق در ۱۳۳۰ق/۱۹۱۱م و بار دیگر در ۱۳۳۳ق در مصر به چاپ رسیده است. ۶.۳ - شرح المدوّنهشرح المدوّنه، که ظاهراً تاکنون به چاپ نرسیده است [۱۵]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۲۲۳، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۱۶]
زرکلی، اعلام، ج۵، ص۱۷۹.
۶.۴ - شرح صغیرالمدونهشرح صغیرالمدونه. [۱۷]
فاسی، محمدعابد، فهرس مخطوطات خزانه القرویین، ج۱، ص۳۲۷، دارالبیضاء، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۸]
فاسی، محمدعابد، فهرس مخطوطات خزانه القرویین، ج۳، ص۲۱۵، دارالبیضاء، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۷ - آثار منسوبآثار دیگری هم به وی منسوب است، چون شرح رساله‌الشافعی فی‌الفقه علی مذهبه، [۱۹]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۸۷۳.
المذهّب یا المهذّب، [۲۰]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۲۲۳، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۲۱]
ابن‌مریم، محمد بن محمد، البستان، ج۱، ص۱۴۹، الجزایر، ۱۳۲۶ق.
مشارق انوارالقلوب [۲۲]
زرکلی، اعلام، ج۵، ص۱۷۹.
و شرح‌الجلاب. [۲۳]
باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، ج۱، ص۹۲، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌مریم، محمد بن محمد، البستان، الجزایر، ۱۳۲۶ق. (۲) باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق. (۳) حاجی خلیفه، کشف. (۴) حفتاوی، محمد، تعریف الخلف، قاهره، ۱۳۵۵ق. (۵) زرکلی، اعلام. (۶) شبوح، مقدمه بر معالم الایمان فی معرفه اهل القیروان دباغ، قاهره، ۱۹۶۸م. (۷) فاسی، محمدعابد، فهرس مخطوطات خزانه القرویین، دارالبیضاء، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۸) وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، تونس، ۱۹۷۰م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ناجی»،ج۵، ص۱۸۴۱. |